Tỷ giá trung tâm là gì? 3 tác động đến nền kinh tế

Tỷ giá trung tâm là một trong những công cụ quan trọng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) trong việc điều hành chính sách tiền tệ, nhằm kiểm soát giá trị đồng Việt Nam so với đồng đô-la Mỹ và ổn định thị trường ngoại hối. Cơ chế tỷ giá trung tâm được đưa vào áp dụng từ năm 2016 với mục tiêu cân bằng cán cân thương mại, hạn chế rủi ro đô-la hóa và tăng cường sức mạnh kinh tế của Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Định nghĩa và cơ chế xác định tỷ giá trung tâm

Tỷ giá trung tâm được NHNN xác định vào cuối mỗi phiên giao dịch trong ngày, dựa trên tỷ giá hối đoái giữa đồng Việt Nam và đồng USD. Từ tỉ giá trung tâm này, các ngân hàng sẽ xác định tỉ giá giao dịch bằng cách cộng thêm tham số biến động tăng hoặc giảm trong khoảng 5% tùy theo diễn biến của thị trường. Trước ngày 17/10/2022, tham số biến động chỉ là cộng trừ 3%. Tham số biến động này do NHNN quy định.

Cách thức xác định tỷ giá trung tâm dựa vào nhiều yếu tố, bao gồm tỷ giá bình quân của thị trường liên ngân hàng trong nước và biến động tỷ giá của các ngoại tệ chính trên thị trường quốc tế, đặc biệt là các đồng tiền của những quốc gia có quan hệ thương mại quan trọng với Việt Nam như USD, EUR, CNY (Nhân dân tệ) hay JPY (Yên Nhật). Với sự điều hành này, tỷ giá trung tâm có khả năng phản ánh sát với cung cầu ngoại tệ của nền kinh tế Việt Nam và thị trường toàn cầu, cho phép Việt Nam ứng phó kịp thời trước các biến động kinh tế.

Tỷ giá trung tâm và các điều chỉnh qua các năm

Kể từ khi áp dụng cơ chế tỷ giá trung tâm vào năm 2016, NHNN đã liên tục điều chỉnh để phản ứng trước tình hình kinh tế trong nước và quốc tế. Sau cú sốc từ Trung Quốc khi phá giá đồng Nhân dân tệ năm 2015, NHNN quyết định áp dụng tỷ giá trung tâm linh hoạt. Dưới đây là một số mốc thay đổi tiêu biểu:

• Năm 2017: Tỷ giá trung tâm tăng 1,2% lên 22.425 VND/USD.

• Năm 2018: Tỷ giá tăng thêm 1,6%, với tỷ giá trên thị trường liên ngân hàng tăng 2,7% so với đầu năm.

• Năm 2022: Đạt mức 23.730 VND/USD, tăng khoảng 3,41% so với năm 2021.

• Năm 2023: Dao động trong khoảng 23.600 đến 23.700VNĐ/USD

• Ngày 5/11/2024: Đạt 24.248VNĐ/USD

Việc điều chỉnh tỷ giá trung tâm đã phần nào giúp duy trì ổn định thị trường ngoại hối trong bối cảnh thương mại toàn cầu có nhiều biến động. NHNN còn thực hiện các điều chỉnh biên độ tỷ giá trong các năm khi cần thiết để phản ánh chính xác sự cung cầu trên thị trường ngoại tệ trong nước.

Tác động của tỷ giá trung tâm lên các hoạt động kinh tế

Tỷ giá trung tâm và xuất nhập khẩu

Tỷ giá trung tâm ảnh hưởng trực tiếp đến xuất khẩu và nhập khẩu. Khi tỷ giá trung tâm tăng, đồng Việt Nam yếu đi so với đồng đô la Mỹ, giá trị hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam trên thị trường quốc tế giảm xuống, từ đó có thể kích thích hoạt động xuất khẩu. Các sản phẩm của Việt Nam trở nên hấp dẫn hơn vì chi phí rẻ hơn khi chuyển đổi sang ngoại tệ, giúp các doanh nghiệp trong nước mở rộng thị trường xuất khẩu, tăng cường cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Mặt khác, tỷ giá trung tâm tăng khiến chi phí nhập khẩu cũng tăng, đặc biệt là các nguyên liệu, vật tư quan trọng cho sản xuất và tiêu dùng trong nước. Điều này có thể gây áp lực lên giá cả sản phẩm, dẫn đến lạm phát. Vì Việt Nam là quốc gia phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu, tỷ giá trung tâm càng cao thì giá thành sản phẩm càng đắt đỏ, ảnh hưởng đến doanh nghiệp và người tiêu dùng cuối cùng.

Tác động của tỷ giá trung tâm lên lạm phát

Khi đồng Việt Nam mất giá do tỷ giá trung tâm tăng, giá trị nhập khẩu tăng lên khiến giá hàng hóa, đặc biệt là các mặt hàng thiết yếu, chịu áp lực tăng theo. Điều này tạo ra áp lực lạm phát, làm giảm sức mua của người dân. Tăng giá nhập khẩu không chỉ tác động đến chi phí sản xuất mà còn ảnh hưởng đến tiêu dùng cá nhân.

Theo lý thuyết cung cầu, khi lạm phát xảy ra và tỷ giá trung tâm tăng, người dân sẽ có xu hướng chuyển từ tiêu dùng hàng trong nước sang hàng hóa nhập khẩu nếu giá cả có lợi, tạo thêm nhu cầu ngoại tệ và tiếp tục làm tăng tỷ giá. NHNN phải thường xuyên giám sát tỷ giá để tránh tình trạng lạm phát leo thang quá nhanh.

Ảnh hưởng đến đầu tư nước ngoài

Tỷ giá trung tâm cũng ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Nếu tỷ giá trung tâm tăng, các nhà đầu tư nước ngoài sẽ cần nhiều ngoại tệ hơn để thực hiện các dự án của mình, điều này có thể gây khó khăn về tài chính cho họ. Nhưng, điều này có thể làm tăng lợi nhuận từ xuất khẩu khi chuyển đổi sang ngoại tệ, thu hút thêm các nhà đầu tư trong lĩnh vực sản xuất hàng xuất khẩu.

Để thu hút vốn đầu tư nước ngoài, Việt Nam cần duy trì tỷ giá ổn định và hạn chế biến động lớn, giúp nhà đầu tư yên tâm về tính ổn định của thị trường ngoại hối. Bất kỳ sự thay đổi đột ngột nào trong tỷ giá trung tâm đều có thể khiến nhà đầu tư phải tính toán lại kế hoạch đầu tư, có thể gây ra sự bất ổn trong dòng vốn ngoại.

Tỷ giá trung tâm trong bối cảnh kinh tế toàn cầu

Biến động tỷ giá trung tâm còn phụ thuộc nhiều vào tình hình kinh tế và tài chính quốc tế. Các yếu tố như lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), giá cả hàng hóa cơ bản trên thị trường toàn cầu, và các sự kiện kinh tế chính trị quan trọng như căng thẳng thương mại Mỹ - Trung đều có tác động mạnh đến tỷ giá trung tâm của Việt Nam.

Khi lãi suất của Mỹ tăng, đồng USD trở nên hấp dẫn hơn so với các đồng tiền khác, và nhu cầu USD tăng lên. Điều này có thể khiến NHNN phải điều chỉnh tỷ giá trung tâm để bảo vệ giá trị đồng Việt Nam. Ngoài ra, các biến động trong giá cả hàng hóa thiết yếu như xăng dầu, thực phẩm, kim loại, cũng gây ảnh hưởng không nhỏ lên tỷ giá do Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu các mặt hàng này.

Vai trò của NHNN trong điều hành tỷ giá trung tâm

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh tỷ giá trung tâm nhằm giữ vững giá trị đồng nội tệ và kiểm soát lạm phát. NHNN thường xuyên theo dõi diễn biến tỷ giá và sử dụng dự trữ ngoại hối để can thiệp khi thị trường ngoại hối có dấu hiệu mất cân bằng cung cầu. NHNN sẽ chủ động tham gia vào thị trường khi tỷ giá bị định giá sai lệch, ngăn ngừa các tác động tiêu cực lên kinh tế vĩ mô.

Ngoài ra, NHNN có thể điều chỉnh biên độ tỷ giá hoặc áp dụng các biện pháp kỹ thuật khác để đảm bảo tỷ giá trung tâm phản ánh đúng mức độ biến động của thị trường trong nước và quốc tế. Điều này giúp hạn chế tình trạng đô-la hóa trong nền kinh tế và ổn định giá trị của đồng Việt Nam.

Kết luận

Tỷ giá trung tâm là một công cụ quan trọng để NHNN điều hành chính sách tiền tệ, ổn định giá trị của đồng Việt Nam và kiểm soát lạm phát. Tỷ giá trung tâm có tác động mạnh đến hoạt động xuất nhập khẩu, lạm phát và đầu tư nước ngoài, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế của Việt Nam. Việc điều chỉnh tỷ giá trung tâm cần phải linh hoạt và kịp thời trước các biến động của nền kinh tế toàn cầu, nhằm duy trì cân bằng kinh tế và ổn định vĩ mô.

Tóm lại, để tận dụng tối đa lợi ích từ cơ chế tỷ giá trung tâm, NHNN cần có những chính sách tiền tệ nhạy bén và sát sao, đảm bảo rằng nền kinh tế Việt Nam có thể vượt qua những thách thức và phát triển bền vững trong bối cảnh quốc tế phức tạp.